HMS Tara ac achub Bir Hakkim
Mawrth 1916, roedd yr Uwchgapten Hugh Grosvenor, 2il Ddug San Steffan, yn gweithredu ar draws Cyrenaica Eidalaidd (Libia fodern) gyda thri batri o Geir Arfog Rolls-Royce. Roedd gan bob car arfwisg hanner modfedd o drwch ac gwn peiriant hydraill. Wrth i'r cerbydau stopio i drwsio pynctiar, ymchwiliodd car oedd wedi ‘w chwalu, lle daethant o hyd i lythyr a ysgrifennwyd gan y Capten Rupert Stanley Gwatkin-Williams, R.N.
Roedd Capten Gwatkin-Williams wedi gorchymyn ‘HMS Tara,’ stemar twin-sgriw a gludwyd gan dorpido gan y llong danfor ‘U-35’ oddi ar arfordir Gogledd Affrica bedwar mis ynghynt. Aeth 92 o oroeswyr, llawer ohonyn nhw o Gaergybi, i'r badau achub, a gafodd eu tynnu wedyn i'r porthladd gan yr U-Boat Almaenig. Yn y pen draw fe'u trosglwyddwyd i'r Senussi, roedd gwrthryfelwyr brodorol yn ochri â'r Ymerodraeth Otomanaidd, a'u gorymdeithiodd i Bir Hakkim, ac i ddioddefaint 135 diwrnod yn anialwch Libya. Dihangodd Capten Gwatkin-Williams am gyfnod byr ddiwedd Chwefror 1916. Er iddo gael ei ddal yn ôl ddyddiau’n ddiweddarach, ysgrifennodd y llythyr a gosod y sylfaen a arweiniodd yn y pen draw at ymgyrch achub dramatig Dug San Steffan.
Mae Amgueddfa Forwrol Caergybi yn arddangos llawer o arteffactau hynod ddiddorol yn ymwneud â hen wasanaeth HMS Tara fel llong teithwyr, TSS Hibernia, profiadau’r criw yn anialwch Gogledd Affrica, a’r achub rhyfeddol a drefnwyd gan Ddug San Steffan. Archwiliwch y 3 gwrthrych ar Casgliad y Werin Cymru i ddysgu mwy.
Llun y clawr: Crew of H.M.S. Tara (Anglesey Archives)
