Helmed Rhyfel Byd Cyntaf yn perthyn i Lt William Martin Williams

Disgrifiad

Ganwyd William Martin Williams ar 25 Hydref 1892 yn Abererch, Sir Gaernarfon. Ymunodd a'r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig ond yna trosglwyddodd i Gatrawd Swydd Gaerwrangon a gadawodd y Fyddin fel Capten dros dro. Ar noson 26 Awst 1918, roedd yn gwasanaethu gyda Bataliwn 1af, Catrawd Swydd Gaerwrangon, a oedd yn gyfrifol ymosodiad bomio. Yn ôl cyfrif William Martin Williams ei hun, cafodd clwyf ar ei ben ar ôl cael ei dargedu gan saethwr o ochr y gelyn, a oedd anelu at ei ben. Yn ffodus, roedd strap gên ei helmed yn rhydd a'r helmed yn lletraws ar ei ben, gan adael bwlch bach y tu mewn rhwng yr helmed a rhan uchaf ei ben. Arbedodd hyn ei fywyd. Pasiodd bwled y saethwr drwy'r helmed gan sgraffinio ei groen yn unig. I ddechrau, credodd mai chwys oedd yn rhedeg i lawr ei ben, nid gwaed. Ni sylweddolodd ei fod wedi cael ei daro nes iddo dynnu ei helmed yn ddiweddarach. Cadwodd yr helmed fel memento. Enillodd y Groes Filwrol am ei arweiniad a'i ddewrder.