Cricieth – Jack y Llongwr.

Disgrifiad

Cricieth – Jack y Llongwr. Roedd yn gyffredin i newyddiadurwyr ysgrifennu colofn yn y papurau newyddion Cymreig wythnosol o dan ffug enw. Colofn boblogaidd a darllenwyd yn eang oedd Jack y Llongwr a ysgrifennodd ar ddiwedd y 19eg ganrif. Ei gymeriad oedd hen forwr a oedd wedi “llyncu’r angor” ac yn trampio o gwmpas ei hen gynefin. Roedd wedi ymweld â bron bobman yn Sir Gaernarfon a Sir Feirionydd. Roedd ganddo arddull ysgrifennu unigryw, yn llawn llefaredd a thermau morwrol, yn aml yn cynnwys geiriau Saesneg wedi’u manglo. Ym mhob cymuned roedd fel petai'n adnabod, neu wedi clywed am, bawb a phopeth oedd yn digwydd. Erbyn troad y ganrif newidiodd yr arddull a daeth yn fwy barnol a gwleidyddol. Efallai fod awdur gwahanol wedi cymryd drosodd o’r gwreiddiol. Roedd cyhoeddiadau eraill yn ei efelychu ond Jack oedd y mwyaf poblogaidd ac yn y stryd, siopau a chapel roedd yn cael ei drafod yn aml a phobl yn pendroni ynghylch ei hunaniaeth. Dyma rai dyfyniadau o'i ymweliadau â Chricieth. AR DRAMP YNG NGHRICIETH - Cefais ddwy biball bridd, ac owns o faco shag, ac wedi lodio fy mhibell a’i thanio, i ffwrdd a mi i lawr y Maes, ac at lidiarda reit ar draws y ffordd. Be mae hyn yn dda, gofynnais i fonheddwr mawr fel sgwlmaster, “Rhag i ti cael dy ladd,” eba fonta, gan bwyntio i fys at bont bren. Safis ar ei phen, a ches olygfa dda oddi yno. Yn wir ichi fel yr oeddwn i yn enjoyo fy smoc a’r ffiws yno dyma stem injian reit i mewn o danna i, ac wrth i mi edrych i lawr, dyma’r ffŵl oedd yn gyrru’r injian yn gneud yr hen injian bwffio reit i fy ngwyneb, nes y bu mi a mygu. Mi ddychrynais gymaint nes y syrthiodd fy mhibell reit i lawr, ac mi ‘rydw ‘i’n credo iddi fynd i gorn
simdda’r injian, achos mi welais i lawer iawn o fwg fel mwg piball a ‘baco ynddi yn dyfod i fyny o gorn yr injian pan yn y stesion. ___________________________________ Mae llawer llongwr yn gorfod cysgu mewn fforcastl digon tila, tywyll a blêr, ond yn wir well fasa gen i eto gysgu mewn hen fforcastl felly na chysgu mewn llofft stabl fel y darfûm i neithiwr. Dyma chi mewn fforcastl, smeliach chi ddim ond oglau col tar, a hwylia, a rhaffa a farnish a petha o’r sort yna. Ond och fi mewn llofft stabl uwch ben tri o geffylau. Byddai i un neud y fath dwrw odditanai nes y byddwn yn dychryn yn ofnatsan. Ac mi fyddai un o’r tri cheffyl yn siŵr o dyrfu yn ei dyrn yn ystod y nos. Tra yr o’n i yn rowlio dan y dillad gwely ac yn ffaelu cysgu drwy y nos oherwydd y twrw a wnâi y ceffylau, cysgai fy nghyfaill yn hyfryd, gan chwyrnu a breuddwydio. _____________________________ Cŵn Harlech View syn myn’d a hi yn y shouau rŵan. Be sy’n dod o Bristol House? Mae’r Doctor wedi bod yn lwcus iawn yn y ddiweddar. Os ydi’r Cownsil am ganiatáu i gariadon gyfarfod ar ben y Dinas, bydd yn ofynnol iddynt roddi walia neu relins yno er mwyn rhwystro i gariadon syrthio yn y nos a rowlio i’r gwaelod.