Cricieth - Pêl Ithfaen Capel Mawr

Disgrifiad

Ar Stryd Fawr Cricieth mae yna gapel hardd a’i gelwir yn Gapel Mawr. Capel Methodistiaid Calfinaidd ydyw ac mae cofrestrau yn dangos bod o’n bodoli mor gynnar â 1813. Ail-adeiladwyd y capel yn ei ffurf bresennol yn 1822. Adeiladwyd yr Ysgol Sul yn y cefn rhwng 1889 a 1900 ac ail-ddyluniwyd y talcen blaen ar yr adeg hon. Mae’r Capel yn enghraifft dda o gapel tref gyda thalcen steil syml Neo-glasurol. Roedd tad Margaret Owen (gwraig David Lloyd George) yn ddiacon yn y capel.

Rhyw ganrif yn ôl bu storm fawr yng Nghricieth gyda gwynt a glaw na welodd neb mohono byth o’r blaen. Cau gwnaeth siopau’r Stryd Fawr a dianc gwnaeth trigolion y dref i lochesu yn eu cartrefi clud. Ni fentrodd neb allan am ddiwrnod cyfan. Rhuodd y gwynt a phistylliodd y glaw gan godi twrw mawr yn y dref. Wedi’r storm leddfu roedd yna waith trwsio a thacluso; llechi wedi sgathru ar hyd y Stryd Fawr a changhennau’r coed wedi disgyn dros y ffyrdd. Ni sylwyd tan dridiau wedi’r storm bod y bêl fawr odidog ar ben cribyn y capel wedi disgyn. Er yr uchder, roedd y belen wedi goroesi heb unrhyw grafiad. Roedd y diweddar Mr J.R. Jones yn cofio'r storm a'r hyn a ddilynodd. Rhai wythnosau wedi’r storm rhoddwyd cais allan yn y papur newydd yn gofyn am help i osod y garreg yn ôl yn ei le ar ben y capel. Y wobr i’r un oedd yn fodlon mentro’r 100 troedfedd oedd £5 a darparodd blaenoriaid y capel ystôl newydd ar gyfer yr her. Daeth y dydd i gyhoeddi’r dyn dewr a Richard Roberts o Barciau Bach oedd y dyn hwnnw. Aeth i fyny’r ystôl yn droednoeth a chario’r bel a’i wynt yn ei ddwrn. Roedd torf islaw wedi ymgynnull i ddymuno’r gorau iddo a’r straen o gario’r bel yn amlwg wrth iddo anadlu’n drwm wrth ddringo. Gwaeddodd y dorf islaw wrth iddo gyrraedd y brig, yn hapus iddo gyrraedd yn saff a’r garreg yn ôl yn ei le. Gafodd ei wobr o £5 am ei holl ymdrech. Oherwydd dewrder Richard Roberts ellir gweld y belen ithfaen hardd yn gadarn yn ei le hyd heddiw a diolchwn am ei ddewrder wrth ddringo i’r copa.