Cricieth - Bywyd y Stryd

Disgrifiad

Mae'r ffordd rydyn ni'n cyfathrebu, siopa, prynu nwyddau a dod o hyd i wybodaeth wedi mynd trwy lawer o newidiadau yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Cyn i'r ffordd dyrpeg ac yna'r rheilffordd gyrraedd yn ystod y 19eg ganrif roedd Cricieth yn gymuned ynysig mewn rhan anghysbell o'r wlad. Roedd newyddion o'r byd y tu allan yn araf yn cyrraedd yr ardal ac yn bennaf daeth yn ôl gan forwyr a phorthmyn. Roedd yn rhaid i bobl fod yn hunangynhaliol ac roedd y rhan fwyaf o fwyd, cynnyrch a nwyddau yn cael eu prynu neu eu cyfnewid mewn ffeiriau a marchnadoedd. Byddai, tinceriaid a phedleriaid yn crwydro cefn gwlad yn gwerthu eitemau bach. Daeth newidiadau mawr i'r gwelliant mewn cyfathrebu ar y ffyrdd a'r rheilffyrdd. Cynyddodd datblygiad fasnach forwrol Porthmadog gerllaw yn enwedig y gwasanaeth wythnosol yn ôl ac ymlaen i Lerpwl gan y stemar fach SS Rebecca.
Cyn i'r rheilffordd gyrraedd, roedd y goets fawr yn cludo teithwyr a phost rhwng y prif drefi a Lloegr a charwyr yn cludo nwyddau o amgylch y dref a rhwng trefi a phentrefi. Yn ystod oes Fictoria ddatblygodd Cricieth fel cyrchfan glan môr ac adeiladwyd siopau ar hyd y Stryd Fawr. Roedd bywyd yn gwella ond roedd tlodi o hyd. Ar ddechrau'r 20fed ganrif nid oedd unrhyw fuddion cymdeithasol na phensiwn henaint ac roedd yn rhaid i rai dibynnu ar berthnasau, elusen neu yn waeth, y wyrcws. I oroesi, daeth pobl o hyd i ffyrdd o ennill ceiniog neu ddwy drwy werthu eitemau bach. Mae A. Evelyn James yn disgrifio rhai o’r cymeriadau hyn yn y llyfr bach “Lle Treigla’r Dwyfor” a gyhoeddwyd gan Sefydliad y Merched. Y mwyaf anarferol oedd Wil “Wialen Wedw” a grwydrodd y strydoedd gan werthu bwndeli o frigau bedw. Roedd y rhain yn gyfarwydd ar un adeg ac fe'u defnyddiwyd i guro plant drwg er yn aml roedd y bygythiad yn ddigonol! Byddai ei alwad o “WALW WEDW” yn dychryn y plant. Un arall oedd hen dramp a werthodd bwnshys o ferwr d?r. Byddai gwragedd, yn aml yn weddwon, yn prynu pysgod gan y pysgotwyr ar y traeth ac yn eu gwerthu o ddrws i ddrws neu yn y stryd a byddai'r merched cocos o Benrhyndeudraeth gyda sach o gocos ar eu cefn yn eu gwerthu fesul pot jam gwag ac yncrwydro cyn belled â Chricieth yn enwedig ar ddyddiau ffair. Boddwyd s?n y gwerthwyr hyn yn gweiddi am eu nwyddau gan Guto Pritchard, crïwr y dref. Roedd yn ffigwr cyfarwydd ar Bont Cwrt, yn canu ei gloch ac yn bloeddio cyhoeddiadau gan Gyngor y Dref, digwyddiadau a hysbysebion. Byddai diddanwyr a cherddorion, hyd yn oed band “Wmpah” Almaeneg ar un achlysur, yn perfformio ar y Maes neu i lawr ar y promenâd ond ni chroesawyd y rhain gan Gyngor y Dref a chawsant eu herlid i ffwrdd! Roedd gan y mwyafrif o'r siopau ferlod a thrapiau ar gyfer dosbarthu eu harchebion, ac yn ddiweddarach gan hogiau ar feiciau. Yr olaf o’r rhain oedd Griff Owen, bachgen y cigydd yn yr 1980au.
Roedd gan adeiladwyr, peintwyr, seiri a masnachwyr eraill gerti llaw i gario eu hoffer a'u deunydd. Roedd arogleuon, s?n a gweithgareddau'r Stryd Fawr yn hollol wahanol i heddiw. Ac eithrio'r traffig trwm sy'n mynd trwy'r dref heddiw mae'r Stryd Fawr a'r Maes yn llawer tawelach er ei bod yn dal yn braf eistedd neu sefyll ger Pont y Cwrt yn sgwrsio ac yn gwylio'r byd yn mynd heibio.