Cricieth – Y Storm Enfawr 1927

Disgrifiad

Cricieth – Y Storm Enfawr 1927.
Ar waelod y bryn, ar ochr ddwyreiniol y castell, mae ardal o'r enw Abermarchnad a oedd, fel yr awgryma'r enw, lle cynhaliwyd marchnadoedd cynnar. Mae pentir y castell yn rhoi rhywfaint o gysgod a dyma le y glaniwyd cychod pysgota a llongau bach. Mae Afon Cwrt yn gwagio i'r môr yma ar ôl gyrru olwyn y felin, roedd yna sied ar gyfer ysmygu penwaig ac yn ddiweddarach adeiladwyd odyn galch. Ar gronni tir, a adeiladwyd yn ôl pob tebyg trwy glirio clogfeini oddi ar y traeth, roedd dau neu dri bwthyn a stordy. Yn 1867 cyrhaeddodd y rheilffordd a datblygodd y dref fel cyrchfan i dwristiaid. Adeiladodd William Watkins o Muriau Min y Môr ar gyfer yr ymwelwyr ym 1877 ac yn Abermarchnad adeiladodd floc o ddeg t? i'w ychwanegu at ddau o'r bythynnod gwreiddiol i ddarparu ar gyfer y gweithwyr oedd yn adeiladu'r gyrchfan newydd. Roedd pysgotwyr a morwyr yn byw yma hefyd. Roedd deuddeg teulu yn byw yn y gymuned fach hon ar y dechrau ond dymchwelwyd dau o'r bythynnod gwreiddiol yn ddiweddarach. Roedd y teuluoedd hyn i golli eu cartrefi mewn storm aruthrol ym 1927. Nid oedd y gwasgedd isel a symudodd yn gyflym i mewn ar 27/28 Hydref yn arbennig o isel ar 971mb. Y cynnydd cyflym yn y gwasgedd tu ôl i'r system, a ddatblygodd raddiant serth a dwys iawn a achoswyd gan symudiad cyflym y system arweiniodd at wyntoedd grymus y storm. Achosodd hyn ynghyd â llanw mawr “ymchwydd storm”. Roedd yn amlwg bod perygl i'r deiliaid. Rhoddodd y baromedr yng Ngorsaf y Bad Achub a'r ffordd anarferol yr oedd y llanw'n ymddwyn yn ddigon o rybudd felly symudwyd yr holl deuluoedd i ddiogelwch - heblaw am un hen wraig a wrthododd adael a chuddiodd o dan fwrdd trwy gydol y storm.
Yn anterth y storm y noson honno daeth y tonnau enfawr â waliau'r tai i lawr a golchi dodrefn a meddiannau allan i’r môr. Ymhellach ar hyd glan y môr roedd y tonnau'n rhuo o dan Bont Du (Y bont reilffordd) bron cyn belled â'r briffordd. Ar ôl y trychineb roedd yn amlwg bod y tai y tu hwnt i'w hatgyweirio felly cawsant eu dymchwel. Cafodd y teuluoedd do uwch eu pennau gan aelodau eraill o'u teuluoedd, cymdogion ac yn Hen Neuadd y Dref. Fe roddodd Mrs Lewis o Blas Talhenbont ychydig o dir i adeiladu tai newydd i'r bobl anffodus hyn yn Heol Henbont Mae'n anodd dychmygu bod y maes bach gyferbyn â chaffi Blue China ar un adeg yn gymuned fywiog.