Cricieth - Y Dechreuad

Disgrifiad

CRICIETH - Y DECHREUAD Roedd eisoes pobl yn y cornel y bae – pam ddim? Mae’r mynyddoedd garw yn tyneru trwy’r godreon a cymoedd i lawr at wastadedd arfordirol llyfn, perffaith am setlo. Roedd y pobl Neolithig a’r Celtaid yma, yr Ordovices; dynion o’r Iwerddon y Gangani, a Leinster ac efallai dyna ydi’r fynhonnell o’r enw Ll?n. Mae olion o’u hanheddau, cromlechau, faglau pysgod a nodweddion archeolegol eraill yn ein hatgoffa am eu presenoldeb. Maith yn ôl, yn niwloedd amser, datblygwyd y werin i’r Cymry. Sefydlodd trefn a gweinyddiaeth ac enwir yr ardal Dunoding efo dau gantref, Ardudwy ac Eifionydd, rhan o’r deyrnas Gwynedd. ‘Roedd y werin yn byw mewn unedau teuluol ar dir adnabwyd fel “gwelyau” oedd yn cymryd eu henw ar ôl pennaeth y teulu. Dominyddwyd disgynyddion dau deulu'r ardal; y rhai o Owain Gwynedd yr ucheldir a thras Collwyn ap Tango a gynhaliwyd p?er ar hyd y gwastadedd arfordirol. Daeth disgynyddion uniongyrchol y ddau deulu yma'r “Pobl Fawr” – y bonedd a oedd yn perchenogi’r tir. Roedd y weddill yn byw bywyd cynhaliaeth mewn bythynnod, tyddynnau a hofelau. Datblygwyd cymunedau bach, yn agos i ffosydd, rhydau, cegau afonydd a childraethau cysgodol. Yn y fan lle mae Cricieth heddiw mae ffrwd yn gwagio i’r môr yng nghysgod pentir oedd yn darparu dwr yfed a fan cysgodol i lanio cychod pysgota. Yma ddechreuodd ein tref fach.