Llythyr oddi wrth Llwyd ap Iwan at ei frawd yng nghyfraith, yr Athro Thomas Rhys, 12 Medi 1902 [tudalen 1, delwedd 1 o 2]

Disgrifiad

Mae Llwyd ap Iwan yn gobeithio bod teulu ei frawd-yng-nghyfraith yn iach. Mae'n debyg fod Mihangel wedi cyrraedd yn ôl i Buenos Aires erbyn hyn. Mae'n holi pam nad oes unrhyw un wedi sôn am fywgraffiad E. Pan Jones o'i dad, a gofynna a yw'r gwaith wedi ei gwblhau.

Mae gweddill y llythyr yn ymwneud â'r trafodaethau ynghylch dyfodol y Wladfa ym Mhatagonia. Yn dilyn y dinistr a achoswyd gan y llifogydd diweddar, mae nifer o deuluoedd yn ystyried ymfudo i Dde Affrica, ac mae tua 76 (dan arweiniad Edward Owen, Y Ty Uchaf), yn bwriadu symud i'r gogledd i ymsefydlu yn Choele Choel, talaith Rio Negro. Cadeirydd y mudiad o blaid ymfudo i Dde Affrica yw D. S. Jones, Rhymni, a'r ysgrifennydd yw Llwyd ap Iwan. Yn ddiweddar derbyniodd y telegram canlynol gan yr Athro O. M. Edwards, Llanuwchllyn: 'Splendid offer Gwladfa Africa wire if insterested'. Atebodd Llwyd ap Iwan fel a ganlyn: 'Deeply interested awaiting details'. Roedd hefyd wedi derbyn llythyr oddi wrth R. O. Wynne-Roberts, Capetown, ar ran y 'Cambrian Society'. Dywed Llwyd ap Iwan fod aelodau'r pwyllgor lleol wedi gofyn iddo ysgrifennu at Joseph Chamberlain, Ysgrifennydd y Trefedigaethau, a'u bod hefyd wedi mynnu ei fod yn gofyn i Chamberlain dalu costau tri prwyad i deithio i Dde Affrica - cais digywilydd ym marn Llwyd ap Iwan. Esbonia fod y gwladfawyr yn awyddus i archwilio tir ac adnoddau'r wlad cyn gwneud unrhyw benderfyniad i ymfudo yno. Gan fod nifer ohonynt o'r farn mai 'mistake' oedd dod i'r Wladfa yn y lle cyntaf, a bod amryw o'r rhai a ymfudodd i Ganada yn ddiweddar yn siomedig iawn gyda'u sefyllfa, dywed y bydd pawb yn ochelgar iawn cyn dod i benderfyniad ynghylch De Affrica.