Neidio i'r prif gynnwys
arrowbookcheckclosecommentfacebookfavourite-origfavouritegooglehomeibalogopdfsearchsharespotlighttwitterwelsh-government
People's Collection Wales Logo A vector graphics of the official People's Collection Wales Logo
  • English
  • Mewngofnodi
  • Cofrestru
  • Amdanom NiAmdan CYWC
  • Rhannugolygu a chreu
  • Y Casgliadpori a ffiltro
  • Mapiaucyfoes a hen
  • Cymorth
  • Addysgadnoddau dysgu
Hafan / Merthyr Tydfil
Tweet
 

Merthyr Tudful

Gwelir tystiolaeth o anheddu ar raddfa fechan yn yr ardal o amgylch Merthyr Tudful o'r cyfnodau cynhanesyddol ymlaen, ac mae'r enw'n tarddu o'r chwedl am y Santes Tudful. Roedd hi'n un o ferched niferus y brenin o'r bedwaredd ganrif, Brychan Brycheiniog, ac fe'i merthyrwyd dros ei ffydd. Tan ganol y ddeunawfed ganrif roedd y cwm yn denau ei boblogaeth gyda ffermio a magu da byw yn brif economi, er bod pentref bychan wedi datblygu ar safle'r dref fodern bresennol.
Yn gynnar yn y ddeunawfed ganrif darganfuwyd dyddodion helaeth o fwyn haearn, glo a charreg galch, gan ei wneud yn lleoliad delfrydol i'r diwydiant haearn newydd a oedd yn arwain y Chwyldro Diwydiannol ym Mhrydain.
Yn 1759 sefydlwyd y gwaith haearn mawr cyntaf yn Nowlais. Yn fuan wedyn agorwyd gweithiau newydd, yn cynnwys Plymouth, Cyfarthfa a Phenydarren, a gweddnewidiwyd Merthyr Tudful yn llwyr. Dan berchenogaeth John Josiah Guest rhwng 1807 a 1852, daeth Dowlais i fri rhyngwladol fel gwaith haearn mwyaf y byd. Cyflogai 8,800 o weithwyr a chynhyrchu 88,000 tunnell o haearn y flwyddyn. Erbyn 1820 roedd Merthyr yn cynhyrchu 40 y cant o allforion haearn Prydain, tra yn ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg, troswyd llawer o'r gweithiau i gynhyrchu dur yn hytrach na haearn.
O ganlyniad i'r cynnydd cyflym mewn cynhyrchu diwydiannol a mwyngloddio, cynyddodd poblogaeth Merthyr Tudful yn aruthrol. Yng nghyfrifiad 1801 cofnodwyd bod 7,000 o bobl yn y plwyf - erbyn 1910 roedd gan Ferthyr Tudful bron 90,000 o drigolion.
O ganlyniad i gyflwr enbyd y terasau tai digynllun a ddarparwyd i'r gweithwyr a'r diffyg carthffosiaeth, ceid afiechydon ofnadwy a llawer yn marw'n ifanc iawn. Yn ogystal â chyflogau isel y gweithlu diwydiannol a'r amodau gwaith gwael, cythruddid y gweithwyr yn fawr gan y 'gyfundrefn ffeirio' a weithredid gan y meistri haearn. Dan y drefn hon nid oedd y gweithwyr yn cael eu talu mewn arian go iawn, ond gyda thalebau a thocynnau na ellid eu defnyddio ond yn siopau'r meistri eu hunain. Cyfrannodd hynny'n helaeth at yr aflonyddwch cymdeithasol cynyddol. Ffrwydrodd y tensiynau hyn yn Nherfysg Merthyr yn 1831. Am y tro cyntaf erioed, unodd y gweithwyr dan y faner goch gan reoli'r dref i bob pwrpas am bedwar diwrnod. Aeth y sefyllfa allan o reolaeth ac anfonwyd milwyr i'r dref i wastrodi'r mudiad. Arestiwyd un o'r arweinwyr, Dic Penderyn (Richard Lewis), a'i grogi, tra dedfrydwyd eraill i'w caethgludo i Awstralia.
Er nad oedd yno harddwch pictiwresg adfeilion canoloesol neu fawredd mynyddoedd Eryri, eto roedd Merthyr Tudful yn tynnu nifer cyson o ymwelwyr o gyfandir Ewrop. Yn ystod y dydd byddai'r teithwyr yn astudio'n ofalus y dulliau cynhyrchu diweddaraf yn y ffatrioedd niferus, ac ar ôl iddi nosi roeddent yn rhythu mewn rhyfeddod at danau enfawr y ffwrnesiau'n goleuo'r cwm cyfan.
Oherwydd bri rhyngwladol y dref yn y maes diwydiannol, daeth diwydiannau cynhyrchu ysgafnach i gymryd lle cynhyrchu dur a haearn, a oedd yn edwino erbyn canol yr ugeinfed ganrif. Heddiw, mae projectau adfer tir mawr ar y gweill i wella'r tirweddau a anrheithiwyd gan y pyllau glo a chynhyrchu metelau, tra bo amgueddfeydd, megis Amgueddfa Castell Cyfarthfa, yn cadw treftadaeth ddiwydiannol Merthyr Tudful yn fyw.

Mae 23 eitem yn y casgliad

'Merthyr Tydfil from the mountains' gan Penry...

'Merthyr Tydfil from the mountains' gan Penry...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,045
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

'Cyfarthfa Castle with a distant view of...

'Cyfarthfa Castle with a distant view of...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 924
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

'Cyfarthfa House and Works' gan William Pamplin...

'Cyfarthfa House and Works' gan William Pamplin...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,340
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

'Cyfarthfa Ironworks Interior at Night' gan...

'Cyfarthfa Ironworks Interior at Night' gan...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 2,167
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

 Merthyr Tydvil, Glamorganshire

Merthyr Tydvil, Glamorganshire

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 936
  • mewngofnodi
  • Llyfrgell Genedlaethol Cymru / The National Libr...

 Merthyr Tydvil

Merthyr Tydvil

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 721
  • mewngofnodi
  • Llyfrgell Genedlaethol Cymru / The National Libr...

'Cyfarthfa Works and Waterwheel' gan William...

'Cyfarthfa Works and Waterwheel' gan William...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,403
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

Gwaith haearn Dowlais 1840s

Gwaith haearn Dowlais 1840s

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 929
  • mewngofnodi
  • Merthyr Tydfil Libraries

Merch domen 1860

Merch domen 1860

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 975
  • mewngofnodi
  • Merthyr Tydfil Libraries

Colin John, Gof yng Nghefn Coed, Merthyr Tudful...

Colin John, Gof yng Nghefn Coed, Merthyr Tudful...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 947
  • mewngofnodi
  • Cyfarthfa Castle Museum & Art Gallery, Merthyr T...

Gwaith Haearn Dowlais, Merthyr Tudful

Gwaith Haearn Dowlais, Merthyr Tudful

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,240
  • mewngofnodi
  • Treftadaeth Merthyr Heritage

Ffwrneisi aelwyd agored Gwaith Haearn Dowlais 1890

Ffwrneisi aelwyd agored Gwaith Haearn Dowlais 1890

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,061
  • mewngofnodi
  • Merthyr Tydfil Libraries

Tafarn y Farchnad, Merthyr Tudful

Tafarn y Farchnad, Merthyr Tudful

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 987
  • mewngofnodi
  • Cyfarthfa Castle Museum & Art Gallery, Merthyr T...

Plant yn chwarae mewn ysgol ym Merthyr Tudful,...

Plant yn chwarae mewn ysgol ym Merthyr Tudful,...

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,476
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

Pwll Glo Ynysowen

Pwll Glo Ynysowen

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 608
  • mewngofnodi
  • Cyfarthfa Castle Museum & Art Gallery, Merthyr T...

Sgwâr y Farchnad, Merthyr Tudful

Sgwâr y Farchnad, Merthyr Tudful

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 2,317
  • mewngofnodi
  • Alan George

'Merthyr Tydfil' gan Penry Williams

'Merthyr Tydfil' gan Penry Williams

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,058
  • mewngofnodi
  • Casglu'r Tlysau / Gathering The Jewels

 CYFARTHFA CASTLE, MERTHYR TYDFIL

CYFARTHFA CASTLE, MERTHYR TYDFIL

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 351
  • mewngofnodi
  • Royal Commission on the Ancient and Historical M...

 MERTHYR TYDFIL

MERTHYR TYDFIL

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 514
  • mewngofnodi
  • Royal Commission on the Ancient and Historical M...

Postcard showing group of women at pit head

Postcard showing group of women at pit head

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 827
  • mewngofnodi
  • Womens Archive Wales

Postcard of colliery lasses

Postcard of colliery lasses

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 770
  • mewngofnodi
  • Womens Archive Wales

Postcard showing pit brow lasses at work

Postcard showing pit brow lasses at work

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 1,398
  • mewngofnodi
  • Womens Archive Wales

Postcard of colliery lasses

Postcard of colliery lasses

  • Use stars to collect & save items A vector image of star to represent action to save this item
  • 795
  • mewngofnodi
  • Womens Archive Wales

Uwchlwythwyd gan

Darlun Teithwyr Ewropeaidd i Gymru, 1750-2010 // European Travellers to Wales, 1750-2010

Teithwyr Ewropeaidd i Gymru, 1750-2010 // Europe...

Dyddiad ymuno:
04/10/2017

Collection created: 11/10/2017

  • 2508  wedi gweld yr eitem hon
  • 0  Wedi hoffi

Eitemau eraill efo tagiau tebyg:

  • Iechyd
  • Pobl a Theulu
  • Glo
  • Haearn
  • Dur
  • Trenau a Rheilffyrdd
  • Cludiant
  • Dinasoedd, trefi a phentrefi
  • Amgylchedd Ffisegol Arall
  • merthyr tydfil
  • coal iron copper

Sylwadau (0)

Rhaid mewngofnodi i bostio sylw

Twitter Logo The Twitter Logo in vector format
Mis i fynd tan ein sesiwn 'Creu, rhannu a mesur effaith cynnwys digidol Llyfrgelloedd Cyhoeddus.' Dyddiad: 25/03/21… https://t.co/p56CXTkg3a — 3 awr 52 mun yn ôl
mwy

Dilynwch ni ar:

  • Twitter Logo The Twitter Logo in vector format
  • Facebook Logo The Facebook Logo in vector format

Mwy amdanom ni, ein gwaith gyda grwpiau cymunedol, gwasanaethau a hyfforddiant

  • Hygyrchedd
  • Hawlfraint
  • Preifatrwydd
  • Map o'r Safle
  • Telerau
Noddir gan Lywodraeth Cymru | Sponsored by Welsh Government The Welsh Government Logo in vector format

01970 632 500 Ebost