Glowyr Tonypandy yn Dwyn Glo o wagenni'r rheilffordd - Streic Gyffredinol 1926

Disgrifiad

William, a elwir yn Bill, a anwyd yn Nhonypandy yn 1890. Mae cyfrifiad 1901 yn dangos yr oedd yn 11 mlwydd oed yn gweithio fel bachgen drws yn y pwll glo. Ym 1911 yn 21 oed yr oedd yn lletya gyda'i chwaer Catherine a'i theulu yn 6 Knoll Terrace, Tonypandy. 25 diwrnod ar ôl y cyfrifiad 1911 (Ebrill 2) gadawodd y DU ac ymdeithiodd ar ben ei hun i'r UDA. Gadawodd Southampton ar y S.S. Teutonic, (ef oedd yr unig deithwyr Cymraeg) a chyrhaeddodd Efrog Newydd ym mis Ebrill. Ar ôl tua blwyddyn yn gweithio fel labrwr, ymunodd â fyddin yr UDA, (12fed U.D.A. Troedfilwyr) gan ymrestru yn Fort Slocombe, Efrog Newydd, a'i anfon i Nogales, Arizona. Bu'n gwasanaethu am dair blynedd, ac ar ôl iddo cael ei ryddhau fe gadawodd yr UDA a dychwelodd i Loegr. Ymunodd yn syth â'r Magnelau Brenhinol a gwasanaethodd drwy'r Rhyfel Byd Cyntaf. Cafodd ei dadfyddino fel Uwch-ringyll. Dychwelodd i'r pyllau am ychydig ac enillodd ei chymhwyster dyn tân yn 1919. Ei gyfeiriad ar y pryd oedd 2, Inverleith Terrace, Llwynypia. Ar ôl hyn ymunodd Pratts Petrolewm a symudodd i Fryste lle bu'n cyfarfod â'i wraig, Gladys. Cafodd ei drosglwyddo i Evesham, lle bu'n magu teulu. Cafodd cwmni Pratts ei gymryd drosodd gan Esso a gweithiodd Bill iddynt hwy am weddill ei fywyd gwaith.Yn y 1920au datblygodd ddiddordeb mawr mewn sinematograffiaeth. Ar ôl ei farwolaeth, darganfyddwyd rholiau ffilm gan ei deulu ac yn y pendraw f'eu cafwyd eu trosglwyddo i dâp fideo. Mae llawer o'r ffilm hon bellach ynghlwm wrth linach y teulu. Yn anffodus, bu ei feibion yn cael gafael ar y ffilmiau pan roeddent yn blant gan achosi difrod sylweddol iddynt gan orfodi'r ffilmiau drwy'r math anghywir o taflunydd.Roedd Bill hefyd yn ddyn undeb cryf, ac ar ôl iddo rhoi araith mewn rali yn Evesham bu'n derbyn llythyr gan Esso yn rhybuddio y byddai'n cael ei ddisgyblu os nad oedd yn rhoi'r gorau i'r gweithgaredd. Bu Bill farw yn 1947 o gyflwr afu. Roedd bob amser yn cadw acen Gymreig gref. Bu'r teulu yn ymweld â Thonypandy nifer o weithiau, a bu mab Bill, Ken, yn disgrifio Inverleith Terrace mewn llythyr at ei gefnder: "It was a small mean looking place. There was a place to pull the car in what looked like a demolition area and their house was the second one in a small terrace. It had a small back garden that sloped up to a mountain behind them".