Cerdyn post o Lofa'r National, Wattstown, 1905

Disgrifiad

Postiwyd y cerdyn post hwn yn Gilfach Goch ar 18 Gorffennaf 1905, ychydig ddiwrnodau wedi'r drychineb erchyll ym mhwll glo Wattstown, y Rhondda, pan laddwyd 119 o ddynion. Mae'r anfonwr yn cofnodi ar y cefn bod y cerdyn hwn yn darlunio 'that awfull [sic] disaster that occurred last week ..'. Yn anffodus, dyma un yn unig o blith nifer o drychinebau tebyg a ddigwyddodd ym Maes Glo De Cymru yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg a dechrau'r ugeinfed ganrif (gyda'r un gwaethaf yn digwydd yn ystod y ffrwydriad yng Nglofa Universal, Senghennydd, ym 1913, pan laddwyd 439 o lowyr). Roedd cloddio am lo yn waith peryglus iawn. Yn wir, amcangyfrifir bod yn agos at 3,500 o lowyr de Cymru wedi'u lladd mewn trychinebau o'r fath yn ystod y cyfnod rhwng 1837 ac 1927. Roedd y trychinebau hyn yn aml yn cyd-fynd â difaterwch perchnogion pyllau glo o ran diogelwch o dan ddaear. Roedd ôl-effaith cymdeithasol ac economaidd digwyddiadau o'r fath yn bellgyrhaeddol. Yn sgil y ffrwydriad yn Wattstown ym 1905, collodd 44 o wragedd eu gwŷr, collodd 110 o blant o dan 14 mlwydd oed eu tadau, a gadawyd 10 oedolyn dibynnol: bu'n rhaid i'r cyfan ddysgu ymdopi ar eu pennau eu hunain neu 'fyw oddi ar y plwyf'.

Ffynhonnell: Roger Williams and David Jones, 'The Cruel Inheritance. Life and death in the coalfields of Glamorgan' (Pontypool: Village Publishing, 1990) a David Egan, 'Coal Society. A History of the South Wales Mining Valleys 1840-1980 (Llandysul: Gwasg Gomer, 1987).