David James: 'Coeden Ginkgo Enwog Dociau Penfro' (2021)

Disgrifiad

Lede
Coeden ginkgo yn dyst i gysylltiadau hanesyddol rhwng Siapan a Phrydain.

Stori
reolaeth rhwydwaith o deuluoedd pwerus a rhyfelwyr o dan arweiniad Shogun (Cadfridog). Roedd y wlad wedi ynysu ei hun o weddill y byd ond daeth yn fwyfwy amlwg bod Tsieina a Rwsia yn paratoi i oresgynnu’r wlad.

Yr adeg honno roedd Rwsia wrthi’n ehangu ei Hymerodraeth, ac roedd ganddi lynges newydd o longau rhyfel stêm. Nid oedd gan Siapan, ar y llaw arall, fwy na llongau hwylio pren a rhwyflongau. Daeth llywodraeth Siapan felly at Brydain, oedd yn berchen yn ystod y cyfnod hwn ar lynges fwya’r byd, i ofyn am gymorth i foderneiddio eu gwlad, gan ddatblygu diwydiant er mwyn adeiladu llynges stêm.

Ym Mhrydain felly comisiynwyd y tair llong ryfel gyntaf ar gyfer Llynges Ymerodrol newydd sbon Siapan sef y Kongo, y Fuso a’r Hiei. Adeiladwyd yr Hiei mewn iard llongau bach yn Jacobs Pill yn Noc Penfro. Daeth is-gapten ifanc o’r enw Heihachiro Togo i Ddoc Penfro i gynorthwyo. Yn ystod ei ymweliad arosodd yn Nhŷ’r Prif Longsaer yn yr hen Ddoc Brenhinol.

Lansiodd yr Hiei i’r dŵr ar 9 Mehefin 1877 yng nghanol dathliadau mawr yn Noc Penfro. Yn bresennol roedd Llysgennad Siapan, Ei fawrhydi Jushie Uyeno Kagenori, staff diplomataidd, a llawer o swyddogion pwysig. Cyrchodd yr Hiei am Siapan dan lywyddiaeth Capten y Llynges Frenhinol, gyda Lt Togo ar ei bwrdd. Pan gyrhaeddodd ei wlad, danfonodd Lt Togo goeden ginkgo yn ôl i Ddoc Penfro gyda’r neges: ‘Os gwelwch yn dda, plannwch y goeden hon yng ngardd y tŷ lle bues yn lletya, yn dyst i’r caredigrwydd a brofais yn ystod
f’arhosiad.’

Plannwyd y goeden gan Lysgennad Kagenori: mae hi’n fyw ac yn ffynnu hyd at heddiw. Yn 2017, daeth hanesydd Doc Penfro David James i gysylltiad â newyddiadurwyr a staff diplomataidd o Siapan. Aeth â nhw i weld y goeden, gan adrodd y stori am Lt Togo. Esbonion nhw fod Lt Togo wedi cael gyrfa ddisglair yn Llynges Ymerodrol Siapan (IJN), gan gyrraedd swydd Llyngesydd MarsialTogo a yrrodd ddatblygiad Llynges Siapan, a
brwydrodd yn erbyn – a threchu – llyngesau Tsieina a Rwsia ar arfordiroedd Siapan. Y frwydr enwocaf oedd Tsushima ym 1905, pan chwalwyd Llu Baltig Rwsia’n llwyr, gan ddiogelu Siapan rhag goresgyniad.

Aeth y diplomatiaid i siecio stori’r goeden, a darganfod ei fod yn hanesyddol gywir. Wedi eu cyffroi, fe ofynnon nhw i David gymryd sbrigyn o’r goeden. Roedd Llyngesydd Togo yn arwr cenedlaethol yn Siapan, yn union fel y Llyngesydd Nelson ym Mhrydain.

Cymerodd staff Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru doriadau, a’u magu am flwyddyn nes iddynt fod yn ddigon cryf i gael eu danfon i Siapan. Cafwyd syniad gan y Capten Toshihida Noma, Attaché’r Llynges i Lysgennad Siapan, y dylid plannu coeden fach ym mhob lle yn Siapan oedd â chysylltiad â’r Llyngesydd Togo – rhyw 15 yn gyfan gwbl!

Cwmni logisteg Siapanieg Nippon Yusen a gludodd y coed ifanc i Faes Awyr Haneda, a chyrhaeddont ar noswyl Nadolig 2019. Aethant ymlaen wedyn i Ardd Fotaneg Dinas Hiroshima ar gyfer cyfnod o ofal dan gwarantîn. Wedyn, ar 1 Gorffennaf 2020, plannwyd y goeden fach gyntaf mewn seremoni ym morlys Kure, Hiroshima, gan Mr Nishihara, Maer Dinas Kure, ym mhresenoldeb newyddiadurwyr a Chapten Simon Staley, Attaché y Llynges Frenhinol i Lysgennad Prydain yn Tokyo.

Dywedodd Mr Nishihara fod bodolaeth Dinas Kure yn ddyledus i Ddoc Penfro, oherwydd yno y ganwyd llynges Siapan. Anrhydeddwyd David James am ei waith yn hybu’r berthynas rhwng Siapan a Sir Benfro gan y Prif Weinidog, Rt. Hon. Theresa May, yn ogystal â Llysgenhadwyr presennol a blaenorol Siapan, a daeth anrhydedd arall, ar 10 Gorffennaf 2020, oddi wrth Faer Dinas Kure, Siapan.