Castell Aberystwyth
Wedi ei adeiladu ar safle castell cynharaf gan Llewelyn ab Iorweth, yn 1277 gorchymynodd Edward 1af i adeiladu sawl cestyll grymys. Fe cynwys cestyll Fflint, Rhuddlan, Builth ag Aberystwyth. Mae'r cestyll yma i gyd wedi goroesi a maent yn hygyrch i'r cyhoedd. O'r pedair cestyll yma, arweinodd dwy y ffordd i dyfodol adeiladu cestyll. Wedi eu cynllunio fel cestyll canolbwyntiol, 'roedd cestyll Rhuddlan ag Aberystwyth yn adeiladwaith cyfnewidiol, yn cynnwys cylchau o amddifynfeydd, mur-o-fewn-fur, i gallu'r gwylwyr i amddifyn eu amddiffynfa o sawl uchdwr heb saethu ochr eu hunan. O'r ddwy cestyll, Aberystwyth yw'r mwyaf adfeiliog, ond yn ei dyddiau hoen, 'roedd bob tamaid mor brawychlyd a diogel a'i cefnder yn gogledd-dwyrain Cymru. (Mae'r uchodyn detholiad o'r wefan wych [www.castleswales.com] a gyda caniatad caredig yr awdur o lawer traethodion hanesyddol ar y cestyll yng Nghymru, Mrs Lise Hull. (A'r cyfieithu i'r Gymraeg gan Maldwyn Hughes.)
